Fijnstof avond bij MeetJeStad

door Marjolein van der Veen 22 februari 2024

De MeetJeStad bijeenkomst van 21 februari ging over fijnstof. Een leuke informatieve maar ook praktische avond. Geen monoloog met een presentatie maar met interactie met de toehoorders.

Jolanda van de Beld was er ook. Zij is onderzoeksjournalist bij platform Investico. Zij heeft vorig jaar over haar 4 maanden durende onderzoek naar fijnstof geschreven. Ze schreef daarin over gezondheid en luchtkwaliteit. De richtlijn van de GGD wordt overschreden door het verkeer. Kinderen en ouderen krijgen eerder klachten door fijnstof. Scholen, kinderdagverblijven en wooncentra voor ouderen worden daarom gevoelige plekken genoemd. Er blijken o.a. nog steeds scholen bij drukke verkeersplekken te staan. Totdat het verkeer elektrisch rijdt blijft het verkeer een bron voor fijnstof.

De vraag was: Kan MeetJeStad ook zo’n onderzoek voor Amersfoort doen?

Wat is fijnstof

De aanwezigen wisten het volgende rijtje bij elkaar te verzamelen: roet, stikstofoxiden, saharazand, zeezout, sporen, stuifmeel, autobanddeeltjes, nanoplastics, PFAS, huidschilvers. Verder bestaat de lucht uit 78% stikstof, 21% zuurstof, 0,9% argon, 0,03% CO2 en dan nog wat restgassen, zoals waterdamp, methaan, ozon en nog meer. Googlen levert op dat 40% van het fijnstof door verbranding komt en 14% door stof van de bodem en 8% door zeezout. In huis zijn roken, open haard, koken, stofzuigen en het branden van kaarsen en wierook bronnen van fijnstof.

Alles hierboven bij elkaar zitten er 1023 deeltjes in een m3 lucht. Daarvan zijn 1017 fijnstofdeeltjes. Dat is 0,0001% 

Hoe ongezond is dit alles? Het is ongezond als deeltjes actief zijn. Niet actieve deeltjes kunnen worden opgeruimd door trilhaartjes en slijm en natuurlijk gewoon uitademen. Men weet nog niet hoe schadelijk nanodeeltjes, die opgenomen worden, zijn.

In Nederland zit nog steeds teveel fijnstof in de lucht. Ook al is het een stuk verbeterd sinds het begin van de industriële revolutie met de vele schoorstenen, stoomtreinen en lood in benzine.

Hoe werkt een fijnstofsensor van MeetJeStad

Laserlicht wordt uitgestraald en door een sensor opgevangen. Lucht stroomt dwars door deze lichtstraal. Deeltjes in de lucht onderbreken de lichtstraal. De sensor telt het aantal onderbrekingen.

Maar hierdoor weet je niet wat je meet. Is het een fijnstof deeltje of een waterdruppel?

Harmen had een fijnstofsensor aangesloten op de computer en we zagen meteen de grafiek. Door er op te blazen steeg de fijnstof waarde naar 35 µg/m3. Daarna blies een roker. De waarde werd niet veel hoger maar de piek doofde langzamer uit.Daarna blies Harmen met een vapor op de sensor. De waarde werd 50.000 µg/m3. Echt roken geeft nog meer fijnstof.

Gevoelige bestemmingen

Gevoelige bestemmingen zijn plekken waar veel mensen zijn die snel last kunnen krijgen door fijnstof. Dit zijn onder andere kinderen en ouderen. Gevoelige bestemmingen zijn scholen en wooncomplexen voor ouderen. Maar ook sportterreinen zijn gevoelige bestemmingen. Ziekenhuizen hebben binnen een goede luchtfiltering. 

Je kan met Openstreetmap.org bestemmingen laten zien. Harmen weet hoe dat moet en hij  toonden scholen en sportvelden op de kaart. 

Cityslam

Vervolgens vertrokken een aantal mensen op de fiets met een sensor aan het stuur. Ze reden een rondje. Eéntje langs scholen in Liendert, anderen langs de rondweg en de binnenstad en een paar reden naar het zuiden langs sportvelden. De sensoren waren zo afgesteld dat ze elke 50 meter hun data doorgaven. De sensoren zitten op een printplaatje dat ook temperatuur en relatieve vochtigheid meet en een GPS aan boord heeft. De signalen worden opgevangen door het LoRa netwerk waarvoor MeetJeStad ook een aantal gateway’s heeft. De data belandt rechtstreeks in de database en de achterblijvers konden meteen op de kaart de data zien als gekleurde stippen. Op deze manier gegevens verzamelen noemen ze een cityslam.

Resultaat 

De kaart toont hier de gegevens van de P2,5, dat zijn fijnstofdeeltjes van maximaal 2,5 en minimaal 0,1 micrometer. Laagste waarde groen is 2 en hoogste waarde rood is 9 µg/m3.

De fietsers fietsten ’s avonds waardoor er niet veel verkeer was. En het regende. Maar de test werkte. 

Hoe kunnen we het beter doen

De regen kan de fijnstofdeeltjes meenemen naar de grond waardoor je minder fijnstof meet. Maar de sensor kan ook waterdruppeltjes aanzien voor fijnstof waardoor je meer fijnstof meet. Beter is het om de test te doen op een droge dag.

Kinderen worden tegenwoordig vaak met de auto naar school gebracht. Daarom zou er gemeten moeten worden rond die tijd. Dit kan beter met een meetkastje dat bij de school hangt en de hele dag meet. Dan kan je zien of de fijnstof waarde hoger is rond het brengen en het ophalen.

Je kunt een elektrische bus een sensor geven. Die rijdt steeds dezelfde route maar op verschillende tijden en verschillende weersomstandigheden. Ook postbodes lopen steeds dezelfde route. Taxi’s en Picknickwagentjes rijden kriskras door de stad.

Tot slot

Je hebt de website Atlas Leefomgeving. Daar kan je je postcode invullen en krijg je info over je omgeving. Maar dat is allemaal berekend. Gegevens zijn bv zoveel fijnstof in de lucht op bepaalde plekken, zoveel auto’s over die weg, zoveel gebouwen en zoveel bomen, enz. Daarmee wordt dan berekend hoeveel fijnstof er in jouw straat is. Plek A is bekend, plek B is bekend en jij woont er tussen in, dan wordt jouw plek berekend. Maar als je buurman een houtkachel heeft, dat staat er niet op. Of iemand die boven horeca woont waar mensen buiten staan te roken, dat staat er ook niet op. MeetJeStad meet dat wel. Iedereen kan een meetkastje komen maken (met hulp) en dat ophangen op zulke plekken.