Hoogwater in Amersfoort

talen: ennl

door Marjolein en Henriëtte 24 jan 2024

interview met Dimitri van Dam van Waterschap Vallei en Veluwe

20240103 Hoogwater Amesfoort 01.jpg

Hoogwater in het Valleikanaal 3 januari 2024

In de Kerstvakantie stond het water op diverse plaatsen hoog in Amersfoort. Zo was o.a. het Valleikanaal buiten zijn oevers getreden. Dit was voor ons aanleiding om contact te zoeken met Waterschap Vallei en Veluwe. We hebben Dimitri van Dam geïnterviewd op een aantal locaties in Amersfoort die een rol hebben in het beheersen van water.

20240103 Hoogwater Amesfoort 02.jpg

Ook in het Waterwingebied, waar dit slootje in de zomer droog staat, was dit slootje buiten zijn oevers getreden.

Hoog water in Amersfoort: waar kwam al dat water vandaan?

1.    Het had hier veel geregend.

2.    Het had ook veel geregend in de Gelderse Vallei en de watergangen voeren het water af via het Valleikanaal.

3.    Al dat water moet via de Eem naar de Randmeren. Maar er stond een harde noord-westen wind. Het water in de Eem had tegenwind. Hierdoor werd het afvoeren van het water door de Eem bemoeilijkt. Het water uit het Randmeer werd de Eem ingeduwd terwijl de Eem zijn water juist kwijt wilde.

De combinatie van veel regen en tegenwind in de Eem zorgde voor veel water in Amersfoort.

Hoogwater Amesfoort 03.jpg

Amersfoort is de flessenhals van de Gelderse Vallei.

De hele Gelderse Vallei voert zijn water af naar het noorden. Zelf Wageningen dat aan de Nederrijn ligt, voert zijn water af naar de Gelderse Vallei en niet naar de Nederrijn.

Wanneer en waarom is het Valleikanaal gemaakt?

In 1932 werd de Zuiderzee afgesloten. Daardoor kon het waterpeil in het IJsselmeer constant gehouden worden zodat de Eem altijd zijn water kon afvoeren. En daardoor kon de afvoer van het water in de Gelderse Vallei verbeterd worden. Want elke winter liepen de weilanden in Hamersveld en Asschat onder water. Ook had Amersfoort last van hoog water als de noord-westen wind het water uit de Zuiderzee de Eem in blies.

Doel van het Valleikanaal was de waterafvoer verbeteren. Ook werd het kanaal onderdeel van de Valleistelling, nieuwe naam voor de Grebbelinie. Maar door de komst van vliegtuigen verdween deze functie al snel en de Valleistelling werd in 1951 opgeheven.

Het Valleikanaal werd aangelegd in de periode 1935-1941 in het kader van de werkverschaffing. NSB-leider Anton A. Mussert heeft, als ingenieur bij provinciale Waterstaat Utrecht, aan het ontwerp van het Valleikanaal gewerkt.

Hoogwater Amesfoort 04.jpg

Foto van internet

Het kanaal loopt van de Nederrijn bij Rhenen tot de Eem bij Amersfoort. Bij het aanleggen van het kanaal gebruikte men delen van bestaande riviertjes. Ook bestonden er al stukken kanaal die ze op elkaar aansloten. Alleen op sommige plekken moesten nieuwe stukken kanaal gegraven worden. Al die riviertjes komen voortaan uit in het Valleikanaal dat het water veel sneller kan afvoeren. En het water gaat voortaan om de oude binnenstad heen ipv er door heen. Het Valleikanaal is voor de waterafvoer dus erg belangrijk in de Gelderse Vallei.

Kan Amersfoort overstromen?

Op 5 maart 1855 was er een grote overstroming in de Gelderse Vallei. Het water kwam tot in Amersfoort. Dit kwam door een dijkdoorbraak. Er was kruiend ijs in de Nederrijn waardoor het water geblokkeerd werd. De Grebbedijk ten oosten van Rhenen brak door en het water liep de Gelderse Vallei in.

https://isgeschiedenis.nl/nieuws/watersnood-van-1855-in-de-gelderse-vallei

https://nl.wikipedia.org/wiki/Watersnood_van_1855

Is er wel genoeg water om een hele Gelderse Vallei onder water te zetten?

Dit wordt duidelijk door een paar getalletjes:

-      Op de foto van het hoge water in het Valleikanaal hierboven kwam ongeveer 70 m3 water per seconde langs. (Er zit een debietmeter onder de spoorbrug in het Valleikanaal die de hoeveelheid langsstromend water meet. Debiet = volume/tijd)

-      Bij de Rijn bij Lobith kwam op dat moment ongeveer 12.000 m3 per seconde water langs.

Het water stond bij Lobith op dat moment 14 meter boven NAP. Bij 13 meter boven NAP wordt de calamiteiten-organisatie van het waterschap actief. Bij 15 meter boven NAP wordt begonnen met dijkcontroles.

Hoe voorkomt het waterschap een overstroming in Amersfoort?

1.    Er zijn stuwen in het Valleikanaal. Die zijn nu geautomatiseerd. De software regelt hoe hoog de stuw staat. Hoe meer water hoe lager de stuw zodat het water beter weg kan stromen. Op een gegeven moment in de Kerstvakantie lag de stuw bij de Balladelaan helemaal plat op de bodem. Maar door de tegenwind stroomde er zelfs water van de Eem het Valleikanaal in.

Hoogwater Amesfoort 05.jpg

Stuw aan de Balladelaan 24 januari 2024. In het midden zit een trap. Daar onder water zit een trap voor de vissen.

2.    Er wordt gepompt. Ten noorden van Schothorst ligt het land lager dan de Eem. Daar heeft de afvoer van het water hulp nodig. Het water stroomt naar de Eem via sloten en kanaaltjes. Maar bij de Eem aangekomen moet het omhoog gepompt worden.

Hoogwater Amesfoort 06.jpg

Gemaal Malesluis bij de fietsbrug. Links de Eem en rechts het lagere kanaaltje Malewetering dat uit de stad komt. Foto google streetview.

Hoogwater Amesfoort 07.jpg

Gemaal Malesluis Eemzijde links en Maleweteringzijde rechts

-      Het water van Hoogland, Kattenbroek en Zielhorst gaat via de Male-wetering naar het gemaal Malesluis waar het de Eem in gepompt wordt.

-      Het water uit Nieuwland wordt door gemaal Zeldert aan het Zuiderend de Eem in gepompt. Het zijn geautomatiseerde gemalen. Bij het gemaal Zeldert staat het oude stoomgemaalhuisje er nog.

-      Het water uit Vathorst wordt afgevoerd via de Laak die in het Nijkerkernauw  uitkomt. Vroeger werd de Laak gebruikt om het water uit het veengebied af te voeren zodat er turf gestoken kon worden.

-      Schothorst is een apart geval. Het ligt hoger dan de Eem behalve als het erg hoog water is in de Eem. Daarom heeft Schothorst een stuw en een gemaal genaamd de Schans aan het begin van de Maatweg. Bij normale omstandigheden loopt het water over de stuw. Als de Eem hoog staat gaat de klep van de stuw omhoog en wordt het water uit Schothorst de Eem opgepompt.

Hoogwater Amesfoort 08.jpg

Gemaal de Schans aan het begin van de Maatweg.

3.    Er wordt continu gemeten. Het waterschap heeft een kaart met hoe hoog het water staat. Op hun website staat de kaart met de actuele standen. De kleur van de stippen geeft de hoogte aan.

Hoogwater Amesfoort 09.jpg

Kaart met de actuele waterstanden op 24 januari 2024. De pijl wijst naar de stuw van de Balladelaan op dezelfde dag als de foto hierboven.

https://valleienveluwe.maps.arcgis.com/apps/MapSeries/index.html?appid=4a96cb3f9a0345588f0e667781884e76

4.    Waterkering. Amersfoort heeft een echte waterkering. Het water van de Eem kon bij hoog water het noord west puntje van de Koppel zo de wijk instromen. Om dat tegen te houden is er een muurtje gebouwd.

Hoogwater Amesfoort 10.jpg

Rechts en in de verte het muurtje dat het water moet tegenhouden.

Hoogwater Amesfoort 11.jpg

Aan de overkant van de Eem, hier rechts op de foto, is geen waterkering en ook geen dijk. Daar is het land gewoon hoger dus zijn er geen maatregelen nodig.

 

Het muurtje, de waterkering, moet gesloten zijn anders werkt het niet. Om over het muurtje te komen is er een trappetje gemaakt.

Hoogwater Amesfoort 12.jpg

Dimitri bij het trappetje over de waterkering 24 januari 2024

5.    Maatregelen regen regenbuien.

a.    Er worden wadi’s in woonwijken gemaakt. Verlaagde plekken waar het water in kan stromen.  

b.    Rioolwater en regenwater scheiden.

Op veel plekken in Amersfoort is  een gescheiden rioolstelsel aangelegd zodat rioolwater en regenwater niet gemengd bij de rioolwaterzuivering aankomen. Hierdoor wordt alleen rioolwater afgevoerd naar de rioolwaterzuivering en wordt regenwater afgevoerd naar het oppervlaktewater in de wijk zelf.

Momenteel wordt het gescheiden rioolstelsel in Hoogland aangelegd. In de binnenstad is dit helaas door de bebouwing niet mogelijk.

Hoogwater Amesfoort 13.jpg

Een echte wadi tussen de MarieVierdagstraat en de Jaap Edenstraat in Nieuwland zuid. Rechts een put, een zgn slokop. Iets verderop een schuif. Tekening met uitleg zie https://amersfoortrainproof.nl/aan-de-slag-in-je-buurt/maatregelen-buurt/wadis

Tot slot

Dimitri heeft een mooie uitspraak: “Laat de druppel waar hij valt”. Maar zover is het nog niet. Dan moeten er overal in de Gelderse Vallei maatregelen genomen worden om het water op de plek te houden waar het valt. Goed voor perioden van droogte. Maar dat is een ander verhaal.

Meer informatie

 https://www.vallei-veluwe.nl/wat-doet-waterschap/

 https://amersfoortrainproof.nl/

 https://www.vallei-veluwe.nl/